Er mwyn cyflawni uchelgeisiau sero net Llywodraeth Cymru, mae angen i Gymru leihau ei hallyriadau amaethyddol drwy newidiadau i arferion ffermio a mwy o atafaeliad carbon, tra hefyd yn cynnal bywoliaethau gwledig.
Mae Canolfan Polisi Cyhoeddus Cymru (WCPP) wedi cael cyllid gan Lywodraeth Cymru i ddarparu cymorth annibynnol i Grŵp Her Sero Net Cymru 2035, dan gadeiryddiaeth y cyn-weinidog Jane Davidson, i’w helpu i gael gafael ar dystiolaeth ac arbenigedd perthnasol i lywio eu gwaith.
Mae maes her gyntaf y Grŵp yn gofyn ‘Sut y gallai Cymru fwydo’i hun yn 2035?’ gan ganolbwyntio ar system fwyd sy’n gallu cyflawni sero net yn ogystal ag uchelgeisiau Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol.
Mae pecyn tystiolaeth WCPP yn cyflwyno trosolwg o ddata allweddol a thueddiadau sy’n ymwneud â system fwyd Cymru, yn ogystal â phapur trafod sy’n cyfuno’r dystiolaeth bresennol ar systemau bwyd, amaethyddiaeth a defnydd tir. Fe’i paratowyd i ysgogi trafodaeth ymhlith y Grŵp ac nid yw’n ceisio darparu unrhyw farn nac argymhellion pendant i’r Grŵp eu cymeradwyo.
Yn senario ‘llwybr cytbwys’ Pwyllgor Newid Hinsawdd y DU i Gymru gyrraedd sero net erbyn 2050, amaethyddiaeth fydd y ffynhonnell allyriadau fwyaf erbyn 2035 wrth i sectorau eraill ddatgarboneiddio’n gyflymach. Er mwyn cyrraedd sero net, bydd angen defnyddio tir sy’n cael ei ddefnyddio ar hyn o bryd ar gyfer cynhyrchu amaethyddol ar gyfer dal a storio carbon: mae tystiolaeth yn awgrymu y bydd cymysgedd o ddulliau rhannu tir a dulliau arbed tir yn caniatáu ar gyfer gostyngiadau mewn allyriadau tra hefyd yn cefnogi ffermwyr Cymru. Bydd lleihau allyriadau amaethyddol hefyd yn gofyn am ostyngiad yn nifer y da byw, oherwydd ar eu pen eu hunain, ni fydd newidiadau eraill i arferion ffermio presennol yn mynd yn ddigon pell. Felly, mae angen dod o hyd i ffyrdd amgen o gynnal bywoliaethau gwledig ar wahân i bori da byw, yn enwedig ar y 79% o dir Cymru sy’n llai addas ar gyfer tyfu cnydau.
Yn ogystal â lleihau allyriadau o gynhyrchu, bydd cyrraedd sero net hefyd yn gofyn am ostyngiadau mewn allyriadau defnydd, trwy newidiadau mewn deiet a gostyngiadau mewn gwastraff bwyd a phecynnu. Gallai lleihau faint o gig a chynnyrch llaeth a fwyteir a chynyddu mynediad at fwyd iach, fforddiadwy ac o ffynonellau lleol fod ag amrywiaeth o fanteision: mae Swyddog Ymchwil WCPP, Greg Notman, wedi cyhoeddi blog yn archwilio’r manteision hyn.
Mae’r dadansoddiad a’r casgliadau a gyflwynir yn yr adroddiad, y blog a’r darn trafod yn eiddo i’r awduron ac nid ydynt yn cynrychioli barn na safbwyntiau Grŵp Her Sero Net Cymru 2035.